Czy nadmierne korzystanie z elektronicznych ekranów – telewizji, tabletów, smartfonów, komputerów – wpływa na rozwój poznawczy i językowy we wczesnym dzieciństwie? 

Wraz ze wzrostem rozpowszechnienia autyzmu – obecnie wskaźnik ten wynosi 1 na 44 dzieci (najnowsze dane CDC) w porównaniu do 1 na 10 000 w 1970 roku i 1 na 150 w 2000 roku – naukowcy intensyfikują poszukiwania możliwych przyczyn w środowisku społecznym dzieci.

Wielu badaczy zaczyna zauważać, że czynniki środowiskowe, takie jak ekspozycja na ekrany elektroniczne, a nie tylko biologiczne, jak predyspozycje genetyczne, odgrywają rolę w gwałtownie rosnącej liczbie dzieci diagnozowanych z autyzmem i zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD).

Pomimo zaleceń Amerykańskiej Akademii Pediatrii, że dzieci poniżej 2. roku życia nie powinny mieć kontaktu z ekranami, a czas spędzany przed ekranem przez dzieci w wieku 2-5 lat powinien być ograniczony do 1 godziny dziennie, większość małych dzieci jest narażona na ekspozycję na ekrany dłużej niż zalecane.

Jednak, choć nadmierny pociąg do elektroniki może być wczesnym sygnałem ostrzegającym o autyzmie, zależność może iść też w drugą stronę. 

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) są wyjątkowo wrażliwe na różne wpływy czasu spędzanego przed ekranem na mózg. Do tych elektronicznych „efektów ubocznych” należą nadmierne pobudzenie i dezorganizacja – co lpsychiatra Victoria Dunckley określa jako Syndrom Stresu Elektronicznego – a także uzależnienie od technologii, takich jak gry cyfrowe, Internet, smartfony, media społecznościowe itp.

Dlaczego tak się dzieje? Degradujący mózg wpływ elektroniki dotyka nas wszystkich, jednak dzieci z autyzmem będą zarówno bardziej podatne na doświadczanie negatywnych skutków kontaktu z nią, jak i mniej zdolne do ich przezwyciężenia; ich mózgi są bardziej wrażliwe i mniej odporne.

Warto wiedzieć, że czas spędzany przed ekranem – szczególnie interaktywny – działa jak stymulant, nie inaczej niż kofeina, amfetamina czy kokaina. Należy również wiedzieć, że dzieci z autyzmem często są wrażliwe na stymulanty wszelkiego rodzaju, zarówno farmaceutyczne, jak i elektroniczne. Na przykład dzieci z autyzmem i problemami z uwagą często nie tolerują przepisanych stymulantów, standardowego leczenia ADD/ADHD. Stymulanty mogą sprawić, że dzieci z autyzmem staną się rozdrażnione, płaczliwe, nadmiernie skoncentrowane, bardziej obsesyjno-kompulsywne i niezdolne do snu. Mogą także nasilać tiki, autoagresywne zachowania, agresję i problemy sensoryczne.

Czynniki sprzyjające nadużywaniu technologi przez dzieci z ASD

Tymczasem w rodzinach zmagających się z autyzmem istnieją dodatkowe czynniki społeczne i emocjonalne przyczyniające się do nadużywania technologii. 

• Po pierwsze, rodziny często mają do czynienia z wysoce zakłócającymi zachowaniami, które są – przynajmniej w krótkim okresie – uspokajane poprzez wręczenie dziecku urządzenia.

• Po drugie, rodzicom mówi się, że „granie w gry cyfrowe jest ‘normalne’. To coś, co twój syn może robić z innymi dziećmi”. 

• Po trzecie, zachęca się rodziców do wcześniejszego i częstszego wprowadzania technologii – zwłaszcza jeśli „jest dobry w obsłudze komputerów”. 

• Po czwarte, terapeuci zachowań w domu i w szkole często używają gier cyfrowych lub innych aplikacji jako wzmocnień: „To jedyna rzecz, która działa na to dziecko!”. 

• I wreszcie, rodzice i klinicyści są regularnie zachęcani do wypróbowania oprogramowania, które rzekomo zmniejsza zachowania autystyczne lub poprawia umiejętności społeczne, komunikacyjne lub czytania. A tak naprawdę, żadna z tych aplikacji nie została rzeczywiście zweryfikowana pod kątem skuteczności, ani skutków ubocznych.

Nie trzeba dodawać, że edukacja w tej dziedzinie jest pilnie potrzebna.

11 powodów, dla których dzieci z autyzmem są szczególnie wrażliwe na skutki czasu spędzanego przed ekranem i uzależnienie od technologii:

1. Dzieci z autyzmem często mają niski poziom melatoniny i problemy ze snem , a czas spędzany przed ekranem tłumi melatoninę i zakłóca snu. Melatonina reguluje sen i zegar biologiczny, moduluje hormony i chemię mózgu, reguluje układ odpornościowy i zapobiega stanom zapalnym. [3]

2. Dzieci z autyzmem są podatne na problemy z regulacją pobudzenia, manifestujące się przesadzoną reakcją na stres, dysregulacją emocjonalną lub tendencją do nadmiernego lub niedostatecznego pobudzenia ; czas przed ekranem zwiększa stres ostry i przewlekły, powoduje nadmierne pobudzenie, emocjonalną dysregulację i nadmierną stymulację [4].

3. Autyzm wiąże się z stanem zapalnym układu nerwowego  a czas spędzany przed ekranem może zwiększać zapalenie poprzez różne mechanizmy, w tym zwiększone wydzielanie hormonów stresu, tłumienie wydzielania melatoniny oraz sen, który nie regeneruje  Światło niebieskie z ekranów tłumi także fazę REM snu, podczas której mózg oczyszcza się z toksyn [5].

4. Mózg autystyczny  jest mniej zintegrowany – a czas spędzany przed ekranem  dodatkowo utrudnia integrację mózgu i zdrowy rozwój płata czołowego .W badaniach polegających na skanowaniu mózgu osób z  uzależnieniem od technologii obserwuje się zmniejszoną spójność (przez zmniejszoną ilość białej materii) i zanik szarej materii w płacie czołowym [6].

5. Dzieci z autyzmem mają deficyty społeczne i komunikacyjne, takie jak upośledzony kontakt wzrokowy, trudności w odczytywaniu wyrazów twarzy i języka ciała, niska empatia i zaburzenia komunikacji; czas spędzany przed ekranem utrudnia rozwój tych samych umiejętności – nawet u dzieci i nastolatków bez autyzmu. Czas przed ekranem zdaje się bezpośrednio konkurować z nagrodami społecznymi, w tym z kontaktem wzrokowym, który jest kluczowy dla rozwoju mózgu. Ponadto oglądanie ekranu, a nawet tło telewizyjne, zaburza proces uczenia się języka [7]

6. Dzieci z autyzmem są podatne na lęki  – w tym cechy obsesyjno-kompulsywne, lęk społeczny – a czas spędzany przed ekranem wiąże się z zwiększonym ryzykiem OCD i lęku społecznego, przyczyniając się do wysokiego pobudzenia i słabych umiejętności radzenia sobie. Ponadto lęk w autyzmie wiąże się z nieprawidłowościami w syntezie serotoniny i aktywnością ciałka migdałowatego, a zarówno regulacja serotoniny, jak i zmiany w ciałku migdałowatym są powiązane z czasem spędzanym przed ekranem [8].

7. Dzieci z autyzmem często mają problemy z integracją sensoryczną i motoryczną, a także tiki; czas spędzany przed ekranem wiąże się z opóźnieniami rozwoju sensomotorycznego i pogorszeniem przetwarzania sensorycznego  i może wywoływać lub pogarszać wokalne i motoryczne tiki z powodu zaburzeń uwalniania dopaminy [9]

8. Osoby z autyzmem są zwykle bardzo przyciągane przez technologię opartą na ekranach i nie tylko są bardziej narażone na rozwój uzależnienia od gier cyfrowych i innych technologii, ale także są bardziej skłonne do wykazywania objawów przy mniejszej ekspozycji. Nastoletni mężczyźni i młodzi dorośli z ASD są również w dużym stopniu narażeni na uzależnienie od pornografii, z powodu połączenia deficytów społecznych, izolacji i nadmiernego czasu spędzanego przy komputerze, i mogą rozwijać romantyczne złudzenia lub obsesje napędzane przyzwyczajeniem do natychmiastowej gratyfikacji. Jednocześnie dopamina uwalniana podczas interakcji z ekranem wzmacnia te obsesyjne pętle [10]

9. Dzieci z autyzmem mają kruchy system uwagi, słabe funkcje wykonawcze i ograniczoną przepustowość przy przetwarzaniu informacji; czas spędzany przed ekranem również rozdrabnia uwagę, wyczerpuje zasoby umysłowe i osłabia funkcje wykonawcze [11].

10. Dzieci z autyzmem mogą być bardziej wrażliwe na EMF (pole elektromagnetyczne) emitowane przez urządzenia bezprzewodowe  (np. WiFi i telefony komórkowe). Zwiększona wrażliwość na EMF może być spowodowana (i może pogarszać) nieprawidłowości układu odpornościowego i problemami z integralnością barier w jelitach i/lub mózgu [12].

11. Dzieci z autyzmem są bardziej narażone na zaburzenia psychiatryczne wszelkiego rodzaju, w tym zaburzenia nastroju i lękowe, ADHD, tiki i psychozy. Podobnie wyższa ilość czasu spędzanego przed ekranem wiąże się z wyższym poziomem zaburzeń psychiatrycznych, w tym zaburzeń nastroju i lękowych, ADHD, tików i psychoz. Jeśli chodzi o psychozę, młodzi ludzie z ASD, którzy codziennie spędzają czas przed ekranem, mogą doświadczać halucynacji, paranoi, dysocjacji i utraty zdolności do testowania rzeczywistości. Jednak w większości przypadków te przerażające objawy ustępują lub znacznie się zmniejszają po usunięciu urządzeń i nie wymagają leczenia lekami przeciwpsychotycznymi. [13]

Oprócz powyższego, czas spędzany przed ekranem zastępuje rzeczy, które wiemy, że są kluczowe dla rozwoju mózgu: więzi, ruch, kontakt wzrokowy, interakcje werbalne twarzą w twarz, czuły dotyk, ćwiczenia, swobodna zabawa oraz ekspozycja na przyrodę i świeżym powietrzem. Zmniejszona ekspozycja na te czynniki negatywnie wpływa na integrację mózgu, IQ i odporność u wszystkich dzieci.

Konkluzje:

Kiedy rodzice naprawdę zrozumieją naukę o tym, co dzieje się w mózgu, gdy dzieci wchodzą w interakcję z urządzeniami ekranowymi – i zrozumieją, jak te rzeczy specyficznie wpływają na autyzm – są w stanie lepiej odpowiednio ograniczyć ekrany i mniej podatni na presję społeczną. Widzą, jak czas spędzany przed ekranem przekłada się na określone objawy u ich dziecka, priorytetowo traktują zdrowie mózgu i stawiają je ponad złudną zaletę bycia biegłym w technologii, a także zdają sobie sprawę, że każda minuta spędzona przed ekranem to kompromis.

Wnioski dla rodziców są jasne: Powinniśmy poważnie traktować zalecenia Amerykańskiej Akademii Pediatrii dotyczące czasu spędzanego przed ekranem, omówić ekspozycję niemowląt i małych dzieci na ekrany ze swoim pediatrą, a także znaleźć więcej czasu na interakcję społeczną z dzieckiem poprzez rozmowy, śpiewanie, czytanie i proste gry bez obecności ekranów elektronicznych. Powinniśmy też jak najardziej opóźniać kontakt dziecka ze spektrum autyzmu z elektroniką, ponieważ ryzyko popadnięcia w uzależnienie oraz patologicznego korzystania z elektroniki jest w przypadku tych dzieci (i nastolatków) o wiele wyższe niż w przypadku neurotypowych rówieśników.

Bogna Białecka, psycholog, na podstawie prac i wykładu dr Victorii Dunckley (psychiatry dziecięcego)

Bibliografia:

[1] Dong, H. Y., Wang, B., Li, H. H., Yue, X. J., & Jia, F. Y. (2021). Correlation Between Screen Time and Autistic Symptoms as Well as Development Quotients in Children With Autism Spectrum Disorder. Frontiers in psychiatry, 12, 619994. 

[2] Takahashi, N., Tsuchiya, K. J., Okumura, A., Harada, T., Iwabuchi, T., Rahman, M. S., Kuwabara, H., Nomura, Y., & Nishimura, T. (2023). The association between screen time and genetic risks for neurodevelopmental disorders in children. Psychiatry research, 327, 115395.

[3] Melke, J., Goubran-Botros, H., Chaste, P., et al. (2007). Abnormal melatonin synthesis in autism spectrum disorders. Molecular Psychiatry, 13(1), 90–98.

Higuchi, S., Motohashi, Y., Liu, Y., et al. (2003). Effects of VDT tasks with a bright display at night on melatonin, core temperature, heart rate, and sleepiness. Journal of Applied Physiology, 94(5), 1773–1776.

[4] Goodwin, M. S., Groden, J., Velicer, W. F., et al. (2006). Cardiovascular arousal in individuals with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 21(2), 100–123.

Corbett, B. A., & Simon, D. (2013). Stress and cortisol in autism spectrum disorders. OA Autism, 1(1), 1–6. 

Wallenius, M. (2010). Salivary cortisol in relation to the use of information and communication technology (ICT) in school-aged children. Psychology, 1(2), 88–95.

Mark, A. E., & Janssen, I. (2008). Relationship between screen time and metabolic syndrome in adolescents. Journal of Public Health, 30(2), 153–160.

Goldfield, G. S., Kenny, G. P., Hadjiyannakis, S., et al. (2011). Video game playing is independently associated with blood pressure and lipids in overweight and obese adolescents. PLoS ONE, 6(11), e26643.

[5] Theoharides, T. C., Asadi, S., & Patel, A. B. (2013). Focal brain inflammation and autism. Journal of Neuroinflammation, 10(1), 46.

Ranjbaran, Z., Keefer, L., Farhadi, A., et al. (2007). The relevance of sleep abnormalities to chronic inflammatory conditions. Inflammation Research, 56(2), 51–57.

Cajochen, C., Frey, S., Anders, D., et al. (2011). Evening exposure to a light-emitting diodes (LED)-backlit computer screen affects circadian physiology and cognitive performance. Journal of Applied Physiology, 110(5), 1432–1438.

[6] Just, M. A., Keller, T. A., & Kana, R. K. (2013). A theory of autism based on frontal-posterior underconnectivity. In Development and Brain Systems in Autism (pp. 35–63).

Rowan, C. (2010). Unplug—Don’t drug: A critical look at the influence of technology on child behavior with an alternative way of responding other than evaluation and drugging. Ethical Human Psychology and Psychiatry, 12(1), 60–68.

Dunckley, V. L. (2014, February 27). Gray matters: Too much screen time damages the brain. Psychology Today.

Weng, C.-B., Qian, R.-B., Fu, X.-M., et al. (2013). Gray matter and white matter abnormalities in online game addiction. European Journal of Radiology, 82(8), 1308–1312.

[7] Adolphs, R., Sears, L., & Piven, J. (2001). Abnormal processing of social information from faces in autism. Journal of Cognitive Neuroscience, 13(2), 232–240.

Uhls, Y. T., Michikyan, M., Morris, J., et al. (2014). Five days at outdoor education camp without screens improves preteen skills with nonverbal cues. Computers in Human Behavior, 39, 387–392.

Pea, R., Nass, C., Meheula, L., et al. (2012). Media use, face-to-face communication, media multitasking, and social well-being among 8- to 12-year-old girls. Developmental Psychology, 48(2), 327–336.

Heffler, K. F., & Oestreicher, L. M. (2016). Causation model of autism: Audiovisual brain specialization in infancy competes with social brain networks. Medical Hypotheses, 91, 114–122.

Chonchaiya, W., & Pruksananonda, C. (2008). Television viewing associates with delayed language development. Acta Pædiatrica, 97(7), 977–982.

[8] White, S. W., Oswald, D., Ollendick, T., et al. (2009). Anxiety in children and adolescents with autism spectrum disorders. Clinical Psychology Review, 29(3), 216–229.

Ha, J. H., Yoo, H. J., Cho, I. H., et al. (2007). Psychopathology and internet addiction in adolescents. Psychopathology, 40(6), 424–430.

Pea, R., Nass, C., Meheula, L., Rance, M., Kumar, A., Bamford, H., Nass, M., Simha, A., Stillerman, B., Yang, S., & Zhou, M. (2012). Media use, face-to-face communication, media multitasking, and social well-being among 8- to 12-year-old girls. Developmental psychology, 48(2), 327–336. 

Chugani, D. C., Muzik, O., Behen, M., et al. (1999). Developmental changes in brain serotonin synthesis capacity in autistic and nonautistic children. Annals of Neurology, 45(3), 287–295.

Adolphs, R., Sears, L., & Piven, J. (2001). Abnormal processing of social information from faces in autism. Journal of cognitive neuroscience, 13(2), 232–240. 

Kohyama J. (2011). Neurochemical and neuropharmacological aspects of circadian disruptions: an introduction to asynchronization. Current neuropharmacology, 9(2), 330–341. 

Mathiak, K., & Weber, R. (2006). Toward brain correlates of natural behavior: fMRI during violent video games. Human brain mapping, 27(12), 948–956. 

[9] Dawson, G., & Watling, R. (2000). Interventions to facilitate auditory, visual, and motor integration in autism: a review of the evidence. Journal of autism and developmental disorders, 30(5), 415–421. 

Rowan C. (20100, The Impact of Technology on Child Sensory and Motor Development. Dostęp: http://www.sensoryprocessinginfo/CrisRowan.pdf.

[10] Mazurek, M. & Engelhardt, Chr. (2013). Video game use and problem behaviors in boys with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders. 7. 316–324. 

Mazurek, M. O., & Wenstrup, C. (2013). Television, video game and social media use among children with ASD and typically developing siblings. Journal of autism and developmental disorders, 43(6), 1258–1271. 

[11] Swing, E. L., Gentile, D. A., Anderson, C. A., & Walsh, D. A. (2010). Television and video game exposure and the development of attention problems. Pediatrics, 126(2), 214–221.

Pressman, R., Owens, J., Evans, A.& Nemon, M. (2014). Examining the Interface of Family and Personal Traits, Media, and Academic Imperatives Using the Learning Habit Study. The American Journal of Family Therapy. 42. 347-363. 

Lillard, A. S., & Peterson, J. (2011). The immediate impact of different types of television on young children's executive function. Pediatrics, 128(4), 644–649. 

[12] Herbert, M. R., & Sage, C. (2013). Autism and EMF? Plausibility of a pathophysiological link - Part I. Pathophysiology : the official journal of the International Society for Pathophysiology, 20(3), 191–209.

[13] Belardinelli, C., Raza, M., &Taneli T.(2016). Comorbid Behavioral Problems and Psychiatric Disorders in Autism Spectrum Disorders. Journal of Childhood & Developmental Disorders. 02(11)

Mihajlović, G., Hinić, D., Damjanović, A., Gajić, T., & Dukić-Dejanović, S. (2008). Excessive internet use and depressive disorders. Psychiatria Danubina, 20(1), 6–15.

Yen, J. Y., Ko, C. H., Yen, C. F., Wu, H. Y., & Yang, M. J. (2007). The comorbid psychiatric symptoms of Internet addiction: attention deficit and hyperactivity disorder (ADHD), depression, social phobia, and hostility. The Journal of adolescent health : official publication of the Society for Adolescent Medicine, 41(1), 93–98.