Czy nowe technologie są po prostu narzędziem, w którego możemy korzystać w dobrym lub złym celu - jak np. z noża, którym można pokroić chleb lub zranić? Niestety w wiele zdobyczy współczesnej technologii są wbudowane mechanizmy sprzyjające uzależnieniu. Dotyczy to w dużej mierze mediów społecznościowych - powszechnie dostępnych i bezpłatnych.
"Jeżeli za coś nie płacisz - ty jesteś produktem" mówi Tristan Harris (2014) absolwent uniwersytetu Stanford, przez wiele lat etyk w Google.
Ich twórcy zarabiają na dwóch podstawowych rzeczach:
Naszym śladzie cyfrowym - co robimy, czego szukamy, co publikujemy, co przyciąga naszą uwagę w Internecie. Ślad cyfrowy pozwala lepiej dopasować reklamy i sprzedawać nam różne rzeczy i idee (np. reklamy polityczne).
Czasie spędzanym na korzystaniu z danego medium co pozwala pokazywać nam więcej reklam.
Tristan Harris, nazwał to walką o uwagę i czas użytkownika.
Media społecznościowe zarabiają na pokazywaniu reklam, a zatem ważne jest by użytkownik spędził na niej jak najwięcej czasu. Sprzyjają temu trzy podstawowe mechanizmy:
"Lajki" - pozytywne reakcje w odpowiedzi na publikowane przez nas treści. W świecie rzeczywistym komplementy są rzadkim i zwykle ciężko zarobionym przywilejem. W sieci wiele osób reaguje "łapkami w górę" czy serduszkami na to, co publikują znajomi, nawet tego nie czytając. Jednak na poziomie neurologicznym setki serduszek liczą się tak samo jak prawdziwe komplementy i powodują nienaturalnie wysoki zalew dopaminą, co sprzyja powstaniu uzależnienia.
Element hazardu - za każdym razem gdy wchodzimy na daną platformę pojawi się inny zestaw wpisów, część ciekawa, część śmieszna, inne budzące grozę. Gdy znajdziemy w tym chaosie coś naprawdę wartościowego czujemy się jak hazardzista, który pociągnąwszy po raz setny za rączkę jednorękiego bandyty wygrywa. Nagła dawka adrenaliny i dopaminy - to też sprzyja uzależnieniu
Podczas wymiany zdań w Internecie pozbawieni jesteśmy mowy ciała - o wiele łatwiej o nieporozumienie, konflikt i emocjonalną walkę o to, kto ma rację. Ta chęć wygranej w sporze (czy przekonania innych) też sprzyja spędzaniu większej ilości czasu online.
Czyli, choć zasadniczym celem twórców mediów jest zarobek, ubocznym może być uzależnienie (szczególnie nastolatka, który szuka akceptacji znajomych).
Zalety mediów społecznościowych
Badania pokazują, że media społecznościowe mogą podnieść samoocenę nastolatków , ale tylko pod warunkiem, że feedback, który otrzymuje publikujący wypowiedzi czy zdjęcia nastolatek jest pozytywny. (Valkenburg, Piotrowski 2017)
Dla tzw. pokolenia iPhone’a (czyli osób urodzonych po roku 2000), smartfon stał się podstawowym narzędziem budowania relacji. Obserwując grupkę młodych z komórkami możemy zastanawiać się, dlaczego ze sobą nie porozmawiają. Jednak w rzeczywistości, toczy się bujne życie towarzyskie. Młodzież przesyła sobie fotki przez Snapchata (usługa pozwalająca na błyskawiczną wymianę zdjęć, które po krótkim czasie znikają), pokazuje śmieszne filmiki czy memy. A młodzież z małych miejscowości, dla których umówienie się z przyjaciółmi ze szkoły na wspólne wyjście wymagałoby wielokilometrowych wypraw, mogą cieszyć się komunikacją bez wychodzenia z domu.
Dla nastolatków mających dobre i silne relacje w świecie rzeczywistym (z rodziną i przyjaciółmi) media społecznościowe są dobrym uzupełnieniem narzędziem podtrzymywania kontaktu. (Valkenburg i Peter 2011).
Wady: depresyjność.
Jednak komunikacja za pośrednictwem Internetu jest o wiele płytsza i gorsza dla budowania relacji niż rozmowa twarzą w twarz. Łatwiej o niezrozumienie, ucieczkę przed konfrontacją łatwiej o uzależnienie poczucia wartości od liczby polubień wypowiedzi czy zdjęcia, itp. (Twenge 2019)
Jednak, choć zarówno dzieci jak dorośli donoszą, że media społecznościowe pomagają im w podtrzymywaniu kontaktów, istnieje korelacja między czasem spędzanym online a depresją i poczuciem izolacji społecznej (Kraut i in. 1998, Van der Aa i in. 2009).
Wady: problem z oceną informacji i podejmowanie zachowań ryzykownych.
Nastolatki często prezentują w mediach społecznościowych wyidealizowane obrazy samego siebie, lub specjalnie wyolbrzymione problemy, by przyciągnąć uwagę. Jednocześnie badania pokazują, że są przekonani, że obraz prezentowany w mediach społecznościowych przez innych jest prawdziwy. (Moreno et al. 2009) Jest to o tyle ważne, że grupa rówieśnicza ma bardzo duży wpływ na zachowania i decyzje podejmowane przez nastolatków. Dotyczy to też niestety decyzji o podejmowaniu zachowań ryzykownych (zażywanie narkotyków, picie alkoholu, promiskuityzm seksualny), zaobserwowanych w mediach społecznościowych, na co szczególną uwagę zwraca Moreno, również w póżniejszych pracach. (Moreno 2013)
Wady: seksualizacja, zaburzenia odżywiania, niska samoocena
Nadmierne (wielogodzinne) korzystanie z mediów społecznościowych sprzyja seksualizacji dziewcząt (Renold i in 2015), obniża satysfakcję z własnego wyglądu oraz koreluje z zaburzeniami odżywiania (Holland and Tiggemann 2016). Niektórzy badacze sugerują, że zależność przebiega w drugą stronę - nastolatki szczególnie wrażliwe na ocenę innych zaczynają spędzać więcej czasu online i są bardziej podatne na przekazy płynące z mediów społecznościowych (Durkin et al. 2007).
Tak czy inaczej istnieje zależność między czasem spędzanym w mediach społecznościowych a obniżonym poczuciem własnej wartości.
Wady - płytkość komunikacji związana z przebodźcowieniem
Badacze zwracają uwagę na płytkość komunikacji zapośredniczonej Internetem, nazywając to semi-obecnością.
Jeśli masz smartfon, istnieje nie tylko oczekiwanie, ale obowiązek bycia dostępnym. A zatem trzy kropki - wskaźnik "właśnie piszę" stał się wiadomością samą w sobie, jest ekwiwalentem mówienia: "Poczekaj chwilę, odpowiadam".
Cechą charakterystyczną semiobecności jest niezdolność do całkowitego i rzeczywistego zaangażowania się w rozmowę. W stanie przestymulowania związanego z natłokiem powiadomień z mediów społecznościowych i komunikatorów, zainstalowanych na smartfonie odbiorca radzi sobie z tym natłokiem, odpowiadając i podtrzymując rozmowę na pół-automatycznym, płytkim poziomie (raport Sparks & Honey, 2019).
Wady - FOMO
FOMO to skrót angielskiego wyrażenia Fear of Missing Out, definiowanego jako "Lęk wynikający z utraty (nawet potencjalnej) interakcji społecznej lub innego pozytywnego doświadczenia, jest jednocześnie objawem i wynikiem odłączenia od Sieci. Pojawienie się leku wywołuje zaś efekt spirali i intensyfikacji zachowań niebezpiecznych dla zdrowia, takich jak przymus korzystania z Internetu i pozostawania online". (Jupinowicz-Ginalska i in. 2019 s. 9)
Według badań polskich badań opisanych w zacytowanym artykule. 71% polskich nastolatków 15-129 lat wykazuje objawy średniego FOMO, a aż 23% - wysokiego.
Oznacza to, że większość polskich nastolatków żyje w przynajmniej średnim niepokoju spowodowanym lękiem, że oto może ominąć ich coś ważnego i odczuwa przymus sięgania po smartfon i sprawdzania powiadomień, co z kolei potęguje opisaną powyżej semi-obecność, może być związane z uzależnieniem (opisanym a artykule o układzie nagrody), a jego rezultatem - przebodźcowienie (opisane w w artykule dotyczącym tego tematu).
Badania wykazują, że aż 56% osób wysoko sfomowanych najsilniej angażuje się w media społecznościowe. Kolejne 44% fomersów z social media korzysta w stopniu średnim, w niskim – nie korzysta nikt.
Bibliografia:
Bennett J. (2014) Bubbles Carry a Lot of Weight, The New York Times, https://www.nytimes.com/2014/08/31/fashion/texting-anxiety-caused-by-little-bubbles.html
Durkin, S. J., Paxton, S. J., & Sorbello, M. (2007). An integrative model of the impact of exposure to idealized female images on adolescent girls’ body satisfaction. Journal of Applied Social Psychology, 37: 1092–1117.
Harris T. (2014) Lepsza technologia uchroni nas przed utratą czasu. https://www.ted.com/talks/tristan_harris_how_better_tech_could_protect_us_from_distraction?language=pl
Holland, G., & Tiggemann, M. (2016). A systematic review of the impact of the use of social networking sites on body image and disordered eating outcomes. Body Image, 17: 100–110.
Jupowicz-Ginalska A, Kisilowska M, Jasiewicz J, Baran T, Wysocki A. (2019) FOMO 2019 Polacy a lęk przed odłączeniem - raport z badań, Warszawa
Kraut R. i in. (1998) Internet Paradox. A Social Technology That Reduces Social Involvement and Psychological Well-Being?, The American Psychologist, 53/9: 1017–1031.
Moreno, M. A. (2013). Children, adolescents, and the media. Pediatrics, 132/5: 958–961.
Moreno, M., Briner, L., Williams, A., Walker, L., & Christakis, D. (2009). Real use or “real cool”: Adoles- cents speak out about displayed alcohol references on social networking websites. Journal of Adolescent Health, 45, 420–432.
Renold E., Ringrose J., Egan R.D. (2015), Children, sexuality and sexualization. Palgrave Macmillan: London, . ISBN: 978-1-137-35338-2
Sparks & Honey Report (2019), Trends 2019: Strangers in a Strange Land https://www.sparksandhoney.com/reports-list/2019-trends
Twenge M (2019) Igen Dlaczego dzieciaki dorastające w sieci są mniej zbuntowane, bardziej tolerancyjne i mniej szczęśliwe..., Smak Słowa, Sopot,
Valkenburg, P. M., & Peter, J. (2011). Adolescents’ online communication: An integrated model of its attraction, opportunities, and risks. Journal of Adolescent Health, 48: 121–127.
Valkenburg, P. M., & Piotrowski, J. T. (2017). Plugged in: Psychological perspectives on youth and media. New Haven: Yale University Press.
van der Aa, N., Overbeek, G., Engels, R. C. M. E., Scholte, R. H. J., Meerkerk, G. J., & Van den Eijnden, R. J. J. M. (2009). Daily and compulsive internet use and well- being in adolescence: A diathesis-stress model based on big five personality traits. Journal of Youth and Adolescence, 38/6: 765–776.