Małe dzieci - przedział wiekowy 0-2 r.ż. i 3-5 są szczególnie narażone na negatywny wpływ ekspozycji na ekrany. Ostrzegają przed tym zarówno psycholodzy dziecięcy, jak producenci oprogramowania.
Czas spędzony przy komputerze może zakłócać rozwój wszystkiego, począwszy od zdolności motorycznych małego dziecka, do jego umiejętności logicznego myślenia i odróżniania rzeczywistości od świata fantasy
Możesz zezwolić dziecku na godzinę ekranu dziennie, ale te produkty są tak zaprojektowane, żeby zawładnąć twoją uwagą… są uzależniające. Sprawiają wrażenie, że uspokajają dziecko i organizują mu czas… ale tak naprawdę nie mają na nie dobrego wpływu.
Możemy wyróżnić kilka najważniejszych obszarów rozwojowych, które cierpią wskutek ekspozycji na ekrany w tym wieku.
Książki elektroniczne a małe dzieci
Badania (Parish-Morris i inn. 2013) wykazały, że rodzice czytający dzieciom książeczki w wersji drukowanej częściej komentują tekst, a także zachęcają dzieci do wyciągania wniosków i przemyśleń, niż gdy czytają dzieciom teksty z e-booków. Rezultatem okazało się uboższe słownictwo a także większe problemy z śledzeniem wątku opowiadania (kolejność wydarzeń, szczegóły). Badacze podsumowują: "Nasze wyniki sugerują, że jeśli rodzice mają dziennie tylko 10 minut na wspólne czytanie z dzieckiem, to formą bogatszą i bardziej zorientowaną na dialog jest poświęcenie go na czytanie książek drukowanych". (tamże s 207).
Podobnych wniosków dostarczyło badanie Chiang i inn 2012. Dzieci i rodzice otrzymywali w czasie eksperymentu bądź tradycyjne książeczki do czytania, bądź tzw. "wzbogacone e-booki", obfitujące w dodatkowe animacje itp. Interakcje rodziców z dziećmi podczas czytania nagrywano na video, a następnie analizowano. Okazało się, że podczas czytania tradycyjnego wszyscy byli skupieni na tekście, z kolei podczas czytania "wzbogaconego e-booka" pojawiało się wiele działań zarówno rodziców jak i dzieci nie związanych z treścią książki. W rezultacie dzieci po czytaniu e-booka pamiętały o wiele mniej niż te, którym czytano książeczkę drukowaną.
Urządzenia do produkcji białego szumu
Kolejnym przykładem negatywnego wpływu tzw. "wysokich technologii" jest wykorzystywanie generatorów białego szumu do usypiania niemowląt. Jest to metoda skuteczna - rzeczywiście dziecko wyłącza się po pięciu minutach. Problem polega na tym, że nie jest to związane z naturalnym procesem zasypiania, a właśnie wyłączeniem części mózgu.
Negatywne skutki długotrwałej ekspozycji na biały szum na rozwój mózgu są znane już od lat. Badania na szczurach (Chang, E.F. Merzenich 2003) pokazały, że długotrwała ekspozycja na biały szum zaburza rozwój kory słuchowej mózgu, co w rezultacie może wieść np. do zaburzeń nauki języka (mówienia, rozumienia). Do podobnych wniosków doszedł Xu z zespołem w roku 2010.
Hugh i inni (2014) oraz Hong i inni (2021) zwracają też uwagę, że jeśli biały szum jest zbyt głośny, może uszkodzić słuch niemowlęcia.
Dokładne omówienie tego problemu zawarte jest w rozmowie ALEKSANDRY Marii Gil (FEZiP) z Karoliną Zienkiewicz, pedagogiem neuroterapeutą, specjalistą w zakresie zaburzeń przetwarzania słuchowego.
Nie możemy też zapomnieć o zaburzającym wpływie przebodźcowienia i technowypalenia na małe dzieci omówionym we wcześniejszym artykule (link do Przebodźcowienie).
Wpatrywanie się w ekran zamiast interakcji
W rozwoju małego dziecka kluczowe są interakcje z innymi ludźmi, zwłaszcza w zakresie naśladowania - zarówno wyrazów twarzy, jak ruchów, działań. Fakt, że niemowlęta starają się naśladować to co zobaczą udokumentowano już w pracy z lat 70 XX wieku (Meltzoff, Moore 1977). Podobnie ważne jest podejmowanie przez dziecko skomplikowanych działań z wykorzystaniem rąk -od chwytania przedmiotów w różny sposób, przez zabawę klockami do nauka liczenia na palcach. Waga dla prawidłowego rozwoju wykonywania tych wszystkich zróżnicowanych czynności manualnych została udokumentowana wieloma badaniami.
(Garcia-Bafalluy, Noel 2008 Kiefer i in. 2007, Kiefer, Trumpp 2012, Krinzinger i in. 2011, Noel 2005).
Im wcześniejsza interakcja z ekranem, tym większe problemy.
Zwróćmy uwagę, że psychoterapeuci i logopedzi są zgodni - im wcześniejsza inicjacja elektroniczna i im intensywniejsze korzystanie z urządzeń elektronicznych przez małe dzieci - tym większe zaburzenia rozwojowe. Co gorsza jest to problem coraz powszechniejszy.
Badania (Chen, Adler 2019) wykazały wzrost czasu ekranowego u dzieci zarówno w najmłodszej grupie wiekowej 0-2 lata (1.32 godziny dziennie w roku 1997 do 3.05 godzin w roku 2014) jak i u nieco starszych 3-5 r.ż. (z 2.47 godziny ekranowej dziennie w 1997, do 2,56 godziny ekranowej w 2014)
Zmiany czasu ekranowego w badaniach Chen, Adler 2019
W Polsce - choć nie były prowadzone badania w tym zakresie, wiemy z badan konsumenckich, że zarówno inicjacja smartfonowa, jak internetowa polskich dzieci zachodzi wcześnie, z kumulacją około 7-8 roku życia.
Rekomendacje:
Jednocześnie zalecenia dotyczące czasu ekranowego małych dzieci są jednoznaczne: najlepiej, by do końca 2 roku życia dziecko nie miało żadnej styczności z ekranem, a dla dzieci do 5 roku życia łączny czas przed różnymi typami ekranów dziennie powinien zawierać się w maksymalnie 1 godzinie.
Bibliografia:
Badanie opinii publicznej w zakresie funkcjonowania rynku usług telekomunikacyjnych oraz preferencji konsumentów Raport z badania dzieci i rodziców. 2018 https://uke.gov.pl/akt/badanie-konsumenckie-dzieci-2018,174.html
Chang, E.F. Merzenich, M.M. (2003). Environmental noise retards auditory cortical development. Science, 300/5618: 498-502.
Chen, W., Adler, J. L. (2019). Assessment of Screen Exposure in Young Children, 1997 to 2014. JAMA pediatrics, 173/4: 391–393. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2018.5546
Chiong, C., Ree, J., Takeuchi, L, Erickson, I. (2012). Print books vs. e-books: Comparing parent- child co-reading on print, basic, and enhanced e-book platforms. New York, NY: The Joan Ganz Cooney Center (https://www.joanganzcooneycenter.org/wp-content/uploads/2012/07/jgcc_ebooks_quickreport.pdf
Erickson, L., Newman, R. (2017). Influences of Background Noise on Infants and Children. Current Directions in Psychological Science. 26. 096372141770908. 10.1177/0963721417709087.
FEZiP - wywiad z Karoliną Zienkiewicz
Gracia-Bafalluy, M., & Noël, M. P. (2008). Does finger training increase young children's numerical performance?. Cortex; a journal devoted to the study of the nervous system and behavior, 44/4: 368–375. https://doi.org/10.1016/j.cortex.2007.08.020
Hong, S. A., Kuziez, D., Das, N., Harris, D., Brunworth, J. D. (2021). Hazardous sound outputs of white noise devices intended for infants. International journal of pediatric otorhinolaryngology, 146, 110757. https://doi.org/10.1016/j.ijporl.2021.110757
Hugh S.C., Wolter N.E., Propst E.J. ,Gordon K.A., Cushing S.L., Papsin B.C. (2014) Infant Sleep Machines and Hazardous Sound Pressure Levels. Pediatrics, 133 /4: 677–681. 10.1542/peds.2013-3617
Kardaras N. (2018) Dzieci Ekranu, Warszawa
Kiefer, M., Sim, E. J., Liebich, S., Hauk, O., Tanaka, J. (2007). Experience-dependent plasticity of conceptual representations in human sensory-motor areas. Journal of cognitive neuroscience, 19/3: 525–542. https://doi.org/10.1162/jocn.2007.19.3.525
Kiefer, M., Trumpp, N. (2012). Embodiment theory and education: The foundations of cognition in perception and action. Trends in Neuroscience and Education. 1: 15-20. 10.1016/j.tine.2012.07.002.
Krinzinger, H., Koten, J. W., Hennemann, J., Schueppen, A., Sahr, K., Arndt, D., Konrad, K., Willmes, K. (2011). Sensitivity, reproducibility, and reliability of self-paced versus fixed stimulus presentation in an fMRI study on exact, non-symbolic arithmetic in typically developing children aged between 6 and 12 years. Developmental neuropsychology, 36/6: 721–740. https://doi.org/10.1080/87565641.2010.549882
Meltzoff, A. N., Moore, M. K. (1977). Imitation of facial and manual gestures by human neonates. Science (New York, N.Y.), 198/4312: 74–78. https://doi.org/10.1126/science.897687
Noël M. P. (2005). Finger gnosia: a predictor of numerical abilities in children?. Child neuropsychology : a journal on normal and abnormal development in childhood and adolescence, 11/5: 413–430. https://doi.org/10.1080/09297040590951550
Parish-Morris, J. Mahajan, N. , Hirsh-Pasek, K., Golinkoff, R., Collins, M. (2013). Once Upon a Time: Parent–Child Dialogue and Storybook Reading in the Electronic Era. Mind, Brain, and Education. 7/3: 200-211 DOI:10.1111/mbe.12028
Ponti M, Bélanger S, Grimes R,i in. (2017) Canadian Paediatric Society, Digital Health Task Force, Ottawa, Ontario . Screen time and young children: promoting health and development in a digital world. Paediatrics & Child Health. 22(8):461-477. doi:10.1093/pch/pxx123
Xu, J., Yu, L., Zhang, J., Cai, R., Sun, X. (2010). Early continuous white noise exposure alters l-alpha-amino-3-hydroxy-5-methyl-4-isoxazole propionic acid receptor subunit glutamate receptor 2 and gamma-aminobutyric acid type a receptor subunit beta3 protein expression in rat auditory cortex. Journal of neuroscience research, 88/3:, 614–619. https://doi.org/10.1002/jnr.22232