Czy ty lub Twoje dziecko jesteście wciąż przemęczeni, rozproszeni, niewyspani. Może pojawiły się problemy z koncentracją uwagi, nauką, wybuchy złości, lub apatia, depresyjność? Bóle głowy, problemy ze snem, ogólne złe samopoczucie?
To wszystko może być objawem Zespołu Stresu Elektronicznego, wywołanego przebodźcowieniem wysokimi technologiami.
Na początek kilka definicji:
Interaktywny czas ekranowy oznacza wykonywanie czynności za pośrednictwem urządzeń elektronicznych. Przykładowe czynności – przeglądanie i wymiana reakcji na mediach społecznościowych, szukanie informacji w Internecie, granie w gry komputerowe, online, gry video, odpowiadanie na e-maile, uczestnictwo w webinarach, e-learningach, przeglądanie Internetu w poszukiwaniu filmów, „skakanie” po kanałach w poszukiwaniu filmów, oglądanie krótkich (poniżej 5 minut) filmów w internecie.
Pasywny czas ekranowy oznacza oglądanie dłuższego (powyżej 10 minut) filmu na dużym ekranie.
Jeszcze inną jakość stanowi pobudzający czas ekranowy.
Chodzi tu o filmy niezwykle pobudzające układ nerwowy że względu na ciągłe aktywowanie odruchu walcz-uciekaj („zastrzyki” adrenaliny dostarczane przez horrory lub dynamiczne filmy akcji) lub pornografia, pobudzająca seksualnie i dostarczającą nienaturalnie wysokiego i nienaturalnie częstego wyrzutu dopaminy, rozregulowująca układ nagrody.
U ciągła interakcja za pośrednictwem urządzeń elektronicznych przeciąża system nerwowy wprawiając go nieustannie w stan „walcz lub uciekaj” – następuje przebodźcowienie (szczególnie szkodliwe dla nieukształtowanego w pełni i plastycznego układu nerwowego dzieci i młodzieży do 23 r.ż.
Dodatkowym problemem jest nadmierne stymulowanie układu nagrody przez bodźce dostępne za pośrednictwem mediów elektronicznych – nienaturalnie wysoki poziom sukcesów w grach i mediach społecznościowych, sztuczne pobudzanie układu nagrody przez pornografię internetową.
Rezultatem przestymulowania układu nagrody jest redukcja receptorów dopaminy,
a zatem, obniżenie poziomu odczuwanej przyjemności będącej pierwotnie rezultatem zachowań online, przy jednoczesnym powstaniu przymusu powtarzania tych zachowań.
Zespół Stresu Elektronicznego:
Nienaturalnie stymulująca natura ekranu elektronicznego, niezależnie od treści (lecz w zależności wprost proporcjonalnej od liczby obserwowanych zmian i interakcji) sieje spustoszenie w rozwijającym się układzie nerwowym i zdrowiu psychicznym dziecka.
ZSE jest zaburzeniem rozregulowania, czyli braku zdolności dziecka do modulowania swojego nastroju, uwagi i poziomu pobudzenia w zdrowy sposób.
Interaktywne (lub/i) dynamiczne bodźce ekranowe włączają układ nerwowy w tryb „walcz lub uciekaj”. Gdy następuje to często, następuje rozregulowanie i dezorganizacja układu hormonalnego i nerwowego - tworzenie lub wzmacnianie zaburzeń typu ADHD, depresja itp.
Nawet mniej podatne dzieci doświadczają 'subtelnego” uszkodzenia – rezultatem jest chroniczna drażliwość, zaburzenia koncentracji uwagi, ogólny marazm, apatia, stan bycia jednocześnie pobudzonym i zmęczonym.
| Mechanizmy | Konsekwencje | Symptomy behawioralne |
| - Często aktywowany odruch orientacyjny - Imersja i zaangażowanie psychologiczne w gry online, filmy - Nienaturalne światło błękitne w nocy - Redukcja przepływu krwi do kory czołowej - Sztuczne środowisko społeczne - Zredukowana ekspozycja na realne (offline) rozczarowanie i konflikty - Nienaturalnie często stymulowany układ nagrody | - Nadpobudliwość - Przebodźcowienie - Znieczulenie (desensytyzacja) na przemoc - Nadprodukcja hormonów stresu - Rozregulowany rytm biologiczny - Redukcja snu głębokiego - Zredukowana aktywność kory czołowej - Zmieniony poziom dopaminy, serotoniny, melatoniny | - Reakcje obronne - Agresja - Niepokój społeczny - Zredukowana zdolność tolerowania rozczarowań - Niezdolność do autorefleksji - Słabe granice - Zespół opozycyjno obronny - Depresja - Dysregulacja nastroju - Nerwowość - Niska energia - Sen, który nie regeneruje - Zaburzenia myślenia - Zaburzenia zdolności koncentracji uwagi - Obniżenie zdolności zapamiętywania |
Bibliografia:
Philip Chan, Terry Rabinowitz, „A Cross-Sectional Analysis of Video Games and Attention Deficit Hyperactivity Disorder Symptoms in Adolescents,” Annals of General Psychiatry 5/ 1 (2006): 16;
Jagoda Cieszyńska „Wpływ wysokich technologii na rozwój poznawczy dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym”, Centrum Metody Krakowskiej
Rani A. Desai et al., „Video-Gaming Among High School Students: Health Correlates, Gender Differences, and Problematic Gaming,” Pediatrics 126/ 6 (2010): e1414–e1424, doi:10.1542 /peds.2009-2706.
Victoria Dunckley, “Computer, Video Games & Psychosis: Cause for Concern,” Psychology Today, “Mental Wealth” (30.06.2012),
Victoria Dunckley, “Gray Matters: Too Much Screen Time Damages the Brain,” Psychology Today, “Mental Wealth” (27.02.2014),
Victoria Dunckley, „Electronic Screen Syndrome: An Unrecognized Disorder?”, Psychology Today, “Mental Wealth” (23.07.2012),
Markus Dworak et al., “Impact of Singular Excessive Computer Game and Television Exposure on Sleep Patterns and Memory Performance of School-Aged Children,” Pediatrics 120/ 5 (2007): 978–85, doi:10.1542/peds. 2007-0476.
Nicolas Kardaras „Dzieci Ekranu” 2018
Manfred Spitzer „Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci” 2013
Edward L. Swing, Douglas A. Gentile, Craig A. Anderson, David A. Walsh „Television and Video Game Exposure and the Development of Attention Problems”, Pediatrics, 126/2 (2010) 214-221; DOI: https://doi.org/10.1542/peds.2009-1508
Ju-Yu Yen et al., „The Comorbid Psychiatric Symptoms of Internet Addiction: Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (ADHD), Depression, Social Phobia, and Hostility,” The Journal of Adolescent Health: Official Publication of the Society for Adolescent Medicine 41/1 (2007): 93–98, doi:10.1016/j.jadohealth.2007.02.002;